Robots hebben geen bewustzijn. Mensen wel. Voor mensen is er iets dat hen tot ‘ik’ maakt. Mensen hebben een zelf. Dat raadplegen ze bij moeilijke keuzes. Dat beschrijven ze, als je hen vraagt hoe ze zich voelen. Bewustzijn is op de eerste plaats gevoel. En dat gevoel zet aan tot handelen. Als je weet wat bewustzijn is, weet je ook of je het hebt. Maar is het mogelijk om bewustzijn te simuleren? En is er een manier om gesimuleerd bewustzijn te onderscheiden van ‘echt’ bewustzijn? Zouden er in de toekomst robots met echt bewustzijn mogelijk zijn? Andere vraag: is het mogelijk om een nep-bewustzijn te maken? Iets dat zich gedraagt als een echt bewustzijn, maar dat alleen maar aan de buitenkant toont? Iets dat geen gevoelens kent, maar die wel kan naspelen? Zoiets wordt in de literatuur een ‘zombie’ genoemd.
Om een zombie van een echt bewustzijn te onderscheiden, moet de wetenschap weten wat een echt bewustzijn inhoudt. Maar een “echt bewustzijn” is niet toegankelijk voor de wetenschap. De wetenschap kan het niet van buitenaf bestuderen, aangezien de enige die er toegang toe heeft, degene is wiens bewustzijn het is. En die kan er niet uit stappen. Zou het dan mogelijk zijn om van buitenaf te beoordelen wat het verschil is tussen een zombie-bewustzijn en een echt bewustzijn?
Er zijn experimenten gedaan waarin men probeerde vast te stellen in hoeverre dieren zichzelf kunnen herkennen in hun eigen spiegelbeeld. Misschien is zo’n zelfherkenning wel een criterium voor bewustzijn. Maar die test zegt niets over de aard van dat bewustzijn. Denkt een dolfijn die zichzelf in een spiegel herkent wel het zelfde als een mens? Kent die dezelfde gevoelens? Ziet de wereld er voor hem er het zelfde uit als voor ons? Fysiek leeft hij in een andere wereld. Hij verplaatst zich niet over een oppervlakte maar kan ook de diepte ingaan. Daar staat tegenover dat wij met onze handen nieuwe werelden kunnen scheppen, iets waarvoor de vinnen van zo’n dolfijn ten enenmale ongeschikt zijn. Leeft die dan wel in de zelfde werkelijkheid als wij? We kunnen dat niet vaststellen.
Kunnen we bewustzijn simuleren? Simuleren is iets anders dan implementeren. Simuleren doe je met een machine die gedrag nadoet, niet iets dat gedrag vertoont dat voortkomt uit een functie die de machine moet vervullen. Neurowetenschapper Anil Seth gelooft dat alleen een geëvolueerd organisme bewustzijn als functioneel gedrag kan vertonen. Een andere vraag is of uit het functioneren van een systeem kan worden afgeleid of het bewust is of niet. Is er een Turingtest voor bewustzijn?
Zijn er handelingen die alleen door bewuste wezens kunnen worden verricht?