David Hume schreef: “[Consciousness] is nothing but a bundle or collection of different perceptions, which succeed each other with an inconceivable rapidity, and are in a perpetual flux and movement”. Wij zijn onze beleving. Wij zijn niet een object maar een proces. We zijn vele processen. Maar is er ook iets wat ze tot een bundel maakt?
Berkeley: “If a tree falls in a forest and no one is around to hear it, does it make a sound?” Hebben wij een goddelijke waarnemer zonder wie er niets kan gebeuren? Is er een opzichter die processen aan de gang zet door zijn aandacht ergens op te richten? Is er misschien iets goddelijks in ons dat maakt dat processen zich voltrekken en collecties zich bundelen? Een ziel, misschien?
Wat is een ziel? Een waarnemer zonder fysieke zintuigen? Een wereld die mij omhult en waarin mijn belevenissen zich afspelen? Alles wat ik beleef is subjectief. Maar dat houdt niet dat in dat alles door mij wordt gemaakt. Er zijn anderen die mij inspireren. De blik van de ander bepaalt mijn bestaan. En wat is die ‘mij’ dan nog? Ik denk dat er in de kern van mijn wezen een podium staat waarop mijn leven zich afspeelt. Acteurs zijn gevoelens, ideeën, voorstellingen, percepties en redeneringen. Het decor verandert voortdurend. Het podium, dat ben ik. De acteurs ben ik ook. Ik ben afwisselend blij en verdrietig, zelfbewust en onzeker, overtuigd en twijfelmoedig. Ik ben wat ik onderga. En in de coulissen wachten nieuwe mogelijkheden.
Ik ben geen waarnemer, want waarnemers staan buiten dat wat ze waarnemen. Ik weet wat de acteurs beweegt omdat ikzelf die acteurs ben, allemaal tegelijk. En toch ben ik maar een ik. Om mij heen staan andere ikken. Ik herken ze doordat ze ook twijfelen, net als ik. Maar ik kan niet in hun ziel kan kijken. Je bewustzijn plaatst jezelf in het midden. Je bent altijd ‘hier’, je bent altijd ‘nu’. En daar kun je niet uitstappen. Beredeneren van wat je overkomt is secundair. Je schept dan een kunstmatig ‘buiten’ om van daaruit naar binnen te kijken. Maar dat is een projectie. Als er iets een illusie is, dan is dat de buitenwereld.