Waarheden

Zouden de aliens, de intelligente wezens op andere planeten over de zelfde wetenschap beschikken als wij? Dat lijkt hoogst onwaarschijnlijk, want zij leven in andere omstandigheden en hebben een andere geschiedenis. Ze spreken een andere taal en denken mogelijk zelfs volgens een andere logica.

Iets dergelijks geldt voor onze voorouders. Die leefden weliswaar niet op een andere plaats, maar wel in een andere tijd. Hun wereldbeeld verschilde van het onze. Zij geloofden in andere waarheden dan wij. Ze geloofden in goden en magische krachten, en in rituelen die zouden helpen die krachten te beheersen. Wij vinden dat onzin, al zullen we dat misschien niet meteen toegeven. Wij hebben ons eigen geloof. En dat helpt ons te overleven in een gecompliceerde wereld. Maar datzelfde geldt ook voor die voorouders. Zij wisten zich te handhaven in een wereld waarin wij met al onze kennis waarschijnlijk niet zouden kunnen overleven. En ze maakten door hun manier van leven hun geloof ook waar.

Precies hetzelfde geldt ook voor ons. Wij kennen onze wereld, maar wel op een heel andere manier dan de jagers/verzamelaars hun wereld kenden. Onze wereld is voor een aanzienlijk deel door ons gemaakt, op onze manier, volgens een logica die onze verre voorouders niet zouden kunnen begrijpen. Een logica die ervoor verantwoordelijk is dat er veel diersoorten uitsterven en veel mensen in ellende leven. Velen van ons hopen dat de toekomst beter zal zijn dan het heden, terwijl die voorouders zich waarschijnlijk helemaal niet bekommerden om hun toekomst. Hun wereld was als een klok waarvan de wijzers vroeg of laat weer op het zelfde punt zouden terugkeren.

Onze waarheden verschillen van die van onze voorouders en van die van de aliens. Maar zijn die ook meer waar? Absoluut waar zijn alleen bewezen wiskundige stellingen. Maar die gaan alleen maar over wiskunde. Voor de rest bestaan er geen echte, onveranderlijke, onaantastbare waarheden. De belangrijkste twee theorieën van de natuurkunde zijn onderling onverenigbaar. Dat betekent dat er een nieuwe theorie moet komen, een die met geen van beide te verenigen is.

Maar als er dan niets absoluut waar is, als alle uitspraken maar een begrensde waarheid hebben, begrensd in de tijd en het kennisdomein, waarom kunnen er dan niet verschillende waarheden naast elkaar bestaan? Waarom moet er maar een weg bestaan, een weg zonder zijwegen, een weg die iedereen gedwongen moet volgen? Dat wil zeggen: er is maar een waarheid, en die blijft waar totdat er een nieuwe komt die de oude onwaar maakt. Of totdat we tenslotte in contact zullen komen met echte aliens.

Het is de schuld van Aristoteles. Diens tertium non datur heeft onweersproken bestaan tot in de vorige eeuw. Maar kijk eens naar de hedendaagse wetenschap, of liever wetenschappen. Natuurkunde, scheikunde, biologie, psychologie, antropologie en sociologie bestrijken allemaal een eigen domein, waarin eigen wetten gelden en eigen onderzoeksmethoden. Elk heeft zijn eigen theorieën die onverenigbaar zijn met die van andere wetenschappen. Overal zijn er tegenstrijdige waarheden. Alleen de natuurkundigen zijn zo eerlijk om toe te geven dat de onverenigbaarheid van de twee belangrijkste theorieën een smet is op hun blazoen. Maar daarnaast zijn ze wel zo arrogant om te geloven dat hun werk uiteindelijk al die andere theorieën overbodig zal maken.