Vertalen

Logica en wiskunde zijn talen. De wetenschap gebruikt die talen om de wereld te beschrijven. Zo’n taal komt voort uit een wereld en is bedoeld voor die wereld, als de klei waaruit het beeld van de wereld wordt gekneed. Aan alles wat we elkaar vertellen ligt een beeld van de wereld ten grondslag. Ook aan wetenschappelijke beschrijvingen. De logica en de wiskunde van die beschrijvingen stellen ons in staat om daar consequenties uit af te leiden. De beschrijving van de cirkel luidt: “De cirkel is de meetkundige plaats in twee dimensies van alle punten die op de zelfde afstand van een centraal punt zijn gelegen.” Uit die beschrijving volgt het getal pi, dat wil zeggen: de verhouding van de omtrek van een cirkel tot de diameter ervan. De consequentie van die beschrijving is het getal 3,1415926535…

Mocht een consequentie van een wetenschappelijke beschrijving niet overeenkomen met de feiten, dan moet er een andere beschrijving worden bedacht. Daardoor verandert er niets aan de feiten, wel aan de beschrijving die wij ervoor hebben bedacht. En dat geeft al aan dat een wetenschappelijke beschrijving iets anders is dan een voorschrift van de wereld. Beschrijvingen zijn er voor mensen, niet voor werelden. Werelden zijn hoe wij ons de werkelijkheid voorstellen, niet hoe de werkelijkheid is. Een wereld is wat we beschrijven als we het hebben over een bepaalde werkelijkheid. Een wereld is, kortom, een voorstelling.

Mensen zijn het product van een bepaalde werkelijkheid. Die werkelijkheid bepaalt niet alleen hun vorm en functie, maar ook hun kijk op die werkelijkheid, en dus hun taal. Wij scheppen een eigen wereld, en we doen dat niet alleen met woorden, maar ook met daden. Het aanzien van de aarde wordt mede door ons bepaald. Door onze gebouwen, door onze parken, door onze vervoermiddelen. Door de regels waaraan wij ons onderwerpen en door de instituten die wij oprichten. Je zou kunnen zeggen dat we in een eigen wereld leven.

Mensen spreken allerlei verschillende talen, maar impliceert dat ook dat ze in verschillende werelden leven? Hoe vertaal je de taal van zo’n wereld in je eigen taal? Op aarde leven de mensen allemaal in min of meer de zelfde werkelijkheid. Dat verschaft je een basis om hun wereld naar de jouwe te transponeren. Maar hoe zit dat met het multiversum? Zijn er buiten ons heelal ook werkelijkheden die in niets met de onze overeenkomen? Leven daar misschien ook intelligente organismen, die in staat zijn hun wereld naar hun hand te zetten? Hebben zij misschien een logica en een wiskunde radikaal verschilt met de onze? En zijn die logica en die wiskunde nog wel te vertalen naar de onze?