Ons hele leven is een illusie. Wat je meemaakt is wat je brein je laat zien. Je brein schept een wereld waarin jij kunt bestaan. Het maakt daarbij gebruik van de middelen die voorhanden zijn, zoals je zintuigen en je geheugen. Die middelen zijn door de evolutie gemaakt om jou te laten voortbestaan. Maar niet om de wereld te doorgronden. Dat doen we zelf, met de middelen die ons bewustzijn daarvoor ter beschikking staan. Die middelen zijn niet gebouwd om een objectief beeld te scheppen. We weten niet wat de ware wereld is. Maar is ons bewustzijn dan een Illusie?
Kunnen we eigenlijk wel weten hoe de wereld, als wereld, niet als persoonlijke omgeving, er uitziet? Alles wat we weten, waarnemen, bedenken, is gekleurd door onze afkomst en ons wezen. Wij zien wat we kunnen zien. Maar niet alles wat er bestaat kunnen we zien. Misschien kunnen we het begrijpen. Maar dat begrijpen is ons persoonlijke begrijpen. Onze zintuigen kunnen niet alles waarnemen. Onze emoties kunnen ons niet alles laten beleven. Onze woorden kunnen niet alles uitdrukken. En dat geldt niet alleen voor ons, mensen. Het geldt ook voor dieren, voor zover die over een bewustzijn beschikken. Een lam leeft in een lammerenwereld. Een leeuw leeft in een leeuwenwereld. En een alien leeft in een alienwereld.
En dan zijn er nog de culturele illusies. De illusies van de Bijbel en de Koran. De illusies van de Negerhut van oom Tom. De illusies van de kwantummechanica en de relativiteitstheorieen. Illusies die de wereld een nieuw aanzien kunnen geven. Wij scheppen onze eigen illusies in boeken, in de film en op het internet. Niets van dat alles is waar, het zijn allemaal verzinsels. Verzinsels die hoogstens interpretaties zijn van wat we meemaken en bedenken. Ook waarheden zijn verzinsels. Het enige wat bewijsbaar waar kan zijn, zijn wiskundige of logische proposities. Maar ook die proposities en bewijzen bedenken we zelf.
Het enige dat zich onontkoombaar aan ons opdringt, is wat er omgaat in ons bewustzijn. We leven dag in, dag uit met wat dat ons presenteert. Het bepaalt ons doen en denken – we kunnen er niet omheen. Er is niets anders dat ons met het bestaan verbindt. Alleen als we slapen of buiten bewustzijn raken, heeft het geen vat op ons. Hoe zou dan bewustzijn een illusie moeten zijn?
Is bewustzijn een illusie? Dat is natuurlijk onzin. Een illusie is juist iets dat zich voordoet in het bewustzijn. Een illusie is iets dat ons een valse werkelijkheid presenteert, een werkelijkheid die niet correspondeert met de staat van de wereld. Maar hoe kan het medium waarin zich de illusie voordoet, het bewustzijn, zelf een illusie zijn? Je maakt zo de illusie zelf tot een illusie, een illusie van een illusie. De wetenschappers drukken zich anders uit. Omdat ze nog niet gestuit zijn op fysische verschijnselen die zouden kunnen samenhangen met een bewustzijn, zoals wij dat ervaren, noemen ze wat wij als de werkelijkheid ervaren een epifenomeen, iets dat, bestaand of niet bestaand, geen effect heeft op het wereldgebeuren en dat derhalve buiten hun verantwoordelijkheid valt. Maar hoe kun je nou serieus wetenschap bedrijven als je de bron van die wetenschap als onwerkelijk beschouwt? Vragen die wetenschappers zich wel eens af wat hen ertoe beweegt om wetenschap te bedrijven?