Wij gaan er als vanzelfsprekend van uit dat andere mensen, voor zover die aanspreekbaar zijn, over een bewustzijn beschikken. We zien zelden een aanleiding om dat te betwijfelen. Ja, iemand die in coma ligt beschouwen we eigenlijk al op de drempel van de dood en een dode beschikt niet over een bewustzijn. Maar als iemand me zou vertellen dat degene die ik even daarvoor gesproken heb, geen bewustzijn heeft, zal ik dat niet direct tegenspreken. Best mogelijk dat iemand die van buitenaf menselijk overkomt (en dus volgens de conventie bewust is), in feite niet over een bewustzijn beschikt. Ik kan niet onder iemands schedeldak kijken, en kon ik het wel, dan wist ik nog niet wat ik daar zou moeten zien om iemand bewustzijn toe te kennen. Ik kan alleen van mijn eigen gevoel uitgaan ten aanzien van een ander mens. Maar voor mij is mijn eigen bewustzijn evident.
De briljante wiskundige Alan Turing heeft ooit een test bedacht die kan bepalen of iets of iemand over intelligentie beschikt. Die test berust op het vergelijken van een mens met datgene waarvan je de intelligentie moet vaststellen. Volgens Turing moet je je vooral afvragen of computers ooit kunnen: “genieten van aardbeien met slagroom, iemand er verliefd op laten worden, leren van ervaring, de juiste woorden gebruiken, het onderwerpzijn van eigen gedachten [of] iets doen wat echt nieuw is”. Voor de test worden twee toetsenborden en twee beeldschermen gebruikt. Via de ene communiceer je met een mens en via de andere met iets anders dat voor intelligent moet doorgaan. Je weet niet welke van die stations met de mens is verbonden en welke niet. Als het je niet lukt om vast te stellen achter welk van de twee schermen de niet-mens schuilgaat, moet je die, net als de mens, als intelligent beschouwen. De vraag is: kan zoiets ook worden gedaan ten aanzien van bewustzijn?
Is subjectiviteit aantoonbaar? Dat is waar het hier om draait. En dat is waar onderzoekers al jaren lang mee worstelen. Is het mogelijk voor andere wezens dan de mens vast te stellen of ze over een ziel, een ik, een zelf beschikken? Of kan elk menselijk gedrag door een dode machine worden gesimuleerd? Met andere woorden: kun je geloofwaardig zaken als begrip, medeleven, liefde voor een ander tonen zonder daarbij wat te voelen? Is er iets wat het is om jou te zijn – Een kern waarmee je je identificeert? En hoort dat noodzakelijkerwijs bij het menselijk gedrag? De Turing test berust op een menselijk oordeelsvermogen. Een test voor bewustzijn zou berusten op invoelingsvermogen. Er moet tussen de tester en het object iets resonneren. Er moet een communicatie mogelijk zijn die mogelijk het gebruik van toetsenborden en beeldschermen overstijgt. Hoe test je dat?
Of is het niet te testen? Is bewustzijn een epifenomeen, zoals sommige onderzoekers het noemen? Iets, wat je van buiten af niet kunt zien, maar wat er ook niet toe doet, omdat het geen rol speelt in je gedrag. Maar wat heb je aan een niet functioneel verschijnsel? Waarom zou je aandacht verspelen aan iets wat er niet toe doet?