Betekenissen

Als wij iets maken, moet het een betekenis hebben. Een kunstvoorwerp heeft iets te zeggen. Een stuk gereedschap kan worden gebruikt om iets te maken of herstellen. De betekenis verwijst naar iets, een voorwerp, een verband, een situatie in de werkelijkheid. Daartoe krijgt het een naam, zodat we het met een woord kunnen aanduiden. En dat woord verschaft ons toegang tot een betekenis. Een object kan verschillende namen hebben, met verschillende betekenissen. Een schroevendraaier wordt gebruikt om schroeven vast of los te draaien. Maar hij kan ook als steekwapen worden gebruikt. Betekenissen kunnen abstract zijn of concreet. Ze kunnen een stand van zaken definieren of een object in de werkelijkheid aanduiden.

Dat geldt niet alleen voor de dingen in de leefwereld maar ook voor de onbereikbare dingen daarbuiten, zoals sterren en atomen. Ze claimen onze aandacht en dus hebben ze een betekenis. Ze zijn deel van de wereld zoals die voor ons bestaat. Ze hebben daarin een plaats, ook al is die voor ons mentaal of fysiek onbereikbaar. Maar ze staan niet los van ons en van onze wereld. Door de dingen een betekenis te geven, eigen we ze ons toe. We beschikken daarmee over een handvat om er iets mee te doen. Astronomen hebben een heel bouwwerk van betekenissen opgetrokken met planeten, sterren, sterrennevels en zwarte gaten.

Wat is de betekenis van een taal? Een taal is een gereedschap waarmee we betekenissen overdragen aan iemand anders. De betekenis van een onderscheiding is een tastbaar blijk van waardering. Maar voorwerpen uit de werkelijkheid kunnen ook een betekenis hebben. Donkere luchten kunnen betekenen dat er slecht weer op komst is. Een ander woord voor ‘betekenis’ is ‘zin’, als in “Wat is de zin van het leven?”

In een boek heeft iedere zin een betekenis. In een film heeft ieder shot wat te zeggen, ook al is het niet voor het vertellen van het verhaal zelf. De zin of het shot hoeft niet een feit te onthullen, het kan er enkel zijn voor de sfeer van het verhaal, voor de couleur locale. Maar heeft een schrijver het bedacht en opgeschreven dan heeft het iets te zeggen. Had het geen betekenis, dan had de schrijver het niet opgeschreven. Had het niets te betekenen dan had de regisseur niet de moeite genomen om een camerastandpunt te kiezen, het licht te bepalen en de handeling te laten plaatsvinden. Als de hoofdpersoon een trap oploopt, dan heeft dat wat te zeggen.

Iets wat betekenisloos is, heeft ons niets te zeggen. Het betekenisloze proberen we zoveel mogelijk buiten onze interessesfeer te houden. Dat wil niet zeggen dat het niet af en toe amusant kan zijn om er aan toe te geven. Maar we hechten en geen waarde aan. Het is gewoon leuk, voor even.