De dialectische methode.
Hoe kun je iets nieuws verzinnen? Zijn er formele methoden om nieuwe dingen te ontdekken? Is er een betrouwbare manier om een nieuwe kijk op de zaak te krijgen als je een probleem tot op de draad hebt geanalyseerd? Methoden die je blindelings kunt toepassen en die werken in elke situatie zijn er niet. Maar er zijn in de loop van de geschiedenis verschillende manieren bedacht om de grenzen van een bekend gebied te overschrijden en nieuw terrein te verkennen. Een van die manieren is de dialectiek van Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1779-1831). Hegel ging ervan uit dat alles wat bestaat in relatie staat tot elkaar. De kunst is alleen om die relaties te ontdekken. Relaties kunnen alleen bestaan tussen dingen die van elkaar zijn gescheiden, maar tegelijk verbinden ze ook zaken met elkaar. Om relaties te kunnen onderscheiden moeten we de stap van het een naar het ander kunnen maken.
Om dat te kunnen doen moet je je dus eerst buiten je huidige positie kunnen begeven. Dat doe je door het tegendeel ervan in het oog te nemen. Je komt dan in het gebied van alle dingen die niet dat zijn waar je eerst aan dacht. In dat gebied kun je dan andere dingen onderscheiden. En vervolgens kun je relaties ontdekken tussen dat waar je eerst was en dat waar je nu bent. Met andere woorden: je had eerst een bepaald standpunt, de these. Daar stel je een antithese tegenover. En vervolgens kom je tot een synthese. Denk je bijvoorbeeld aan een hond dan kun je vervolgens uit de niet-hond-dingen een kat kiezen. En dan kun je relaties aanbrengen tussen honden en katten, bijvoorbeeld dat het beide zoogdieren zijn. En vanuit het begrip zoogdier kun je dan verder gaan.
Hegel contrasteerde zijn methode met de analytische methode die volgems hem een klein gebiedje in steeds kleinere stukjes verdeelde maar waarmee je niet verder kwam. Je ontdekte alleen maar steeds meer over steeds minder, maar op den duur loop je op die manier toch vast. De geschiedenis heeft echter bewezen dat het mogelijk is om de leefomstandigheden voortdurend te verbeteren en het denken op een steeds hoger plan te brengen. En dat is gebeurd via een dialectisch proces, volgens Hegel.
 |
 |
| Analyse: steeds kleinere deelproblemen | Dialectiek: vereniging van tegenstellingen (denk aan onderhandelingen, rechtszaken e.d.) |
De evolutionaire methode
Een andere manier om nieuw terrein te verkennen is de evolutionaire methode. Die is zoals de naam al zegt geïnspireerd op de evolutietheorie van Darwin. Evolutie rust op drie belangrijke pijlers: variatie, selectie en overerving. Met behulp van deze methode kun je op nieuwe ideeën komen door een bestaand idee een beetje te vervormen en te kijken wat dat oplevert. Neem bijvoorbeeld het verkeer: iedere dag honderdduizenden auto’s die zich langs dezelfde straten begeven, allemaal achter elkaar. Als je ze nou eens een koppelingsmechanisme zou geven waardoor ze zich aan elkaar kunnen koppelen, dat zou veel brandstof en stress kunnen besparen. Je krijgt dan auto-treinen op de wegen, die minder energie verbruiken, terwijl je tevens de capaciteit van de weg vergroot. Een probleem is alleen het los- en vastkoppelen. Als we nu eens ….
Veel van ons denken gaat al min of meer op deze manier. Het verloopt alleen vaak niet erg systematisch. We volgen meestal niet bewust het drie-stappen-procedé van Darwin. De volgende keer gaan we bekijken hoe we gericht mutaties in ons denken teweeg kunnen brengen en hoe we via dergelijke mutaties verder kunnen komen.